Orgel

Op deze pagina kunt u informatie vinden over de pijporgels die dienst doen of hebben gedaan in Het Baken in Ommen.

Het Bernhardt Edskes orgel (2004-heden)

Op vrijdag 13 februari vond de overdracht van Firma Edskes Orgelbau Wohlen aan de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Ommen plaats. En op zaterdag 14 februari 2004 vond de feestelijke ingebruikname plaats. Toelichting op de bouw van Bernhardt Edskes orgel (door de meester zelf) “Het nieuwe orgel in de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Ommen is geheel gebouwd volgens de klassieke orgelbouwprincipes. De 23 registers (waarvan één gereserveerd) zijn verdeeld over twee manualen en een zelfstandig (obligaat) pedaal. Het instrument is volgens het werkprincipe gebouwd waarbij de verdeling duidelijk in het front te zien is.

Het Hoofdwerk is centraal boven in het orgel geplaatst, direct daaronder bevindt zich het Borstwerk, achter de deurtjes, terwijl het Pedaalwerk in de twee bastorens geplaatst is, links en recht van het Hoofdwerk. De belangrijkste registers, Prestant 8’ van het Hoofdwerk en de Octaafbas 8’ van het Pedaal staan in het front van het orgel. Door dit klassieke concept zijn zowel de optische, akoestische, alsmede de technische functies van dit instrument optimaal gerealiseerd. Ik wijs op een novum in dit orgel: het Borstwerk heeft een unieke, uitzonderlijke opstelling: net als in het Hoofdwerk en het Pedaal is het kleinste pijpwerk achter op de windlade geplaatst. Nooit eerder is dit op deze wijze zo toegepast.

Hierdoor ontstaat een optimale klankversmelting en een zeer gunstige akoestische situatie, zowel in de ruimte, als aan de speeltafel. De speel- en registertractuur zijn rein mechanisch gebouwd en van staartklavieren voorzien. Het hele orgel is tot in de kleinste detail volgens de historische, klassieke bouw- en constructiemethoden vervaardigd. De winkelhaken zijn uit messing en alle andere onderdelen uit kwartier gezaagd eikenhout gemaakt. Het pijpwerk is helemaal op historische, ambachtelijke wijze vervaardigd. Alle open pijpen zijn exact op lengte afgesneden en de gedekte registers op toonhoogte dicht gesoldeerd. Iedere pijp, tot de kleinste toe, is tevens in zijn positie gefixeerd. Dit alles resulteert in een uiterst stabiele stemhouding van het instrument. De tongwerken zijn eveneens op de historische bouwwijze met houten koppen en stevels gemaakt.

Ook deze registers worden tot in het kleinste detail, zoals hand gesmede messingkelen, stemkrukken, tongen etc. in eigen atelier vervaardigd. Als grote bijzonderheid wil ik nog de intonatie (klankgeving) van het orgel noemen. Ieder pijp, van de grootste tot de kleinste toe is speciaal op de akoestiek van de ruimte geïntoneerd. Iedere vorm van geprefabriceerde intonatie, zoals in de hedendaagse orgelbouw gebruikelijk, wordt daarbij geheel vermeden. Alleen zo kan een exact op de ruimte geïntoneerd orgel worden gerealiseerd en op deze wijze zijn ook de oude fraaie orgels tot klinken gebracht. De klassieke windvoorziening, met keilbalg, is achter het orgel geplaatst. Ook de orgelkas is eveneens uit massief eikenhout gemaakt en hand geschaafd. Het gehele orgel is zonder gebruikmaking van schroeven en spijkers gebouwd. Dit nieuwe orgel is volgens de principes van de beroemde orgelmaker Arp Schnitger (1648-1719) geconstrueerd.

Meerdere belangrijke instrumenten van Arp Schnitger zijn door ons gerestaureerd, o.a. Nieuw-Scheemda, Uithuizen en in de kathedraal te Mariana in Brazilië. Arp Schnitger heeft als geen andere orgelbouwer orgels gemaakt, waarin het Pedaal een absolute obligate opstelling en dispositie heeft (zie afbeelding onder).

Het pedaalspel is ook het meest orgeleigen aspect van het musiceren op dit instrument. De volledige zelfstandigheid, waarbij dus geen Pedaalkoppels worden toegepast, is de meest ideale situatie voor instrument en organist. Voor het instrument: Bedenk, dat Pedaalkoppels nooit gunstig zijn voor de mechaniek, er komen bij het pedaalspel grote krachten vrij, waardoor de mechaniek van de klavieren veel sneller ontregelt. Voor de organist: Hij kan voldoen aan de wens van o.a. Johann Sebastian Bach, die in zijn voorwoord van het beroemde Orgelbüchlein schrijft dat zijn composities geschreven zijn om zich als organist in het “obligate-Pedalspiel zu habilieteren”. De composities van zijn hand en van vele anderen zijn dan ook allen maar exact te spelen op ene pedaal, dat zo gebouwd en gedisponeerd is. De belangrijkste orgels hadden dan ook die mogelijkheid en waren dan ook wel met 14 – 16 zelfstandige (!) registers zo gedisponeerd. Dat binnen het concept van dit nieuwe orgel in Ommen een geheel zelfstandig (dus obligaat) Pedaal kon worden gerealiseerd is een grote bijzonderheid van dit instrument. In zijn algemeenheid komen de Pedaaldisposities er heel bekaaid af. De optimale basfunctie van het Pedaal speelt ook een uitermate belangrijke rol in het begeleiden van de zingende gemeente, een eis, waaraan een goed kerkorgel in eerste instantie moet voldoen. De draagkracht van het basfundament en de vocaliteit en duidelijkheid van de klank zijn daarin een eerste vereiste.

Dat de zingende gemeente wordt begeleid door een instrument, waarvan we kunnen zeggen, dat het uit dezelfde lucht ademt als de zingende gemeente en de stof waaruit het is vervaardigd daarmee wordt bezield en tot een eenheid daarmee wordt, maakt het pijporgel tot de “Koningin” van alle muziekinstrumenten.

Moge deze belangrijke opgave dit nieuwe orgel in Ommen ter ere van God, de Allerhoogste haar dienst nog lang vervullen. Mede namens mijn medewerkers wil ik mijn grote dank uitspreken, voor de mogelijkheid, dit eerste nieuwe kerkorgel van ons in Nederland te kunnen realiseren.

Die medewerkers bij dit orgel waren: F. Jenny, A. Jenny, T. Christen, H. Bänzinger, G. Bultema, A. Boesch en D. Edskes. Tenslotte betuig ik ook mijn dank voor de zeer goede samenwerking met alle betrokkenen in Ommen en voor het in ons gestelde vertrouwen.

“Soli Deo Gloria”

Dispositie:

Toonhoogte:               a 440 Hz
Stemming:                  “Wohltemperiert”
Manuaalomvang:       C,D – f’’’
Pedaalomvang:          C,D – d’
Schuifkoppel Hoofdwerk + Borstwerk
Tremulant voor het gehele orgel.

Organisten als Theo Jellema, Jan Jongepier, Jos van der Kooy, Ton Koopman, Eduardo Belloti hebben inmiddels een concert gegeven op ons orgel en gaven allen aan zéér onder de indruk te zijn.

Wilt u het orgel ook een keer bespelen dan kunt u hiervoor contact opnemen met Alexander Zuidema tel. 06-22482455

Het Van den Berg & Wendt orgel (1966 – 2001)

(Het proces van het oude Van den Berg & Wendt- naar het nieuwe Edskes-Orgel)

Tot 2001 heeft in Het Baken in Ommen een mechanisch Van den Berg en Wendt orgel gestaan, gebouwd in 1966. Het orgel had een dispositie van 11 stemmen.

Reeds bij de eerste uitbouw van onze kerk werd er door de organisten opgemerkt, dat het Van den Berg & Wendt orgel, echt te klein werd voor een adequate begeleiding van de gemeentezang. Ook na de tweede uitbouw duurde het nog geruime tijd voordat de plannen tot nieuwbouw gerealiseerd konden worden. Op 20 maart 1991 heeft de kerkenraad uitgesproken, dat het orgel vervangen moest worden. De Commissie Vervanging Kerkorgel werd ingesteld in het najaar van 1995.

Het orgel werd daarop te koop aangeboden. De orgelcommissie van de Vredeskerk gaf aan belangstelling te hebben en besloot over te gaan tot aanschaf van ons orgel. In oktober 2001 kreeg Orgelbouwer Flentrop te Zaandam dan ook de opdracht om het orgel te reviseren en over te plaatsen naar het kerkgebouw in Vlaardingen. Na een aantal wijzingen werd het orgel op 12 juni 2002 in gebruik genomen.

Nadat de Commissie Vervanging Kerkorgel te Ommen adviezen had ingewonnen, kwam men al gauw tot de conclusie dat er met de bouw van een nieuw 22-stems instrument, geplaatst op een veel kleinere, hogere orgelgalerij een aanzienlijke winst te boeken viel. De orgelcommissie bracht aan vele kerken een bezoek om zich op de hoogte te stellen van de orgels die daar door de diverse orgelmakers waren geplaatst. Honderden kilometers werden afgelegd. Zo kwam men tot de ontdekking dat er vele goede orgelmakers zijn. Persoonlijke voorkeuren voor wat de klank betreft gingen de richting bepalen. Men had een voorlopige top-3 vastgesteld: Van Vulpen, Mense Ruiter en BAG. Totdat men in aanraking kwam met het werk van de Nederlands-Zwitserse firma Bernhardt Edskes Orgelbau. Men besloot samen met de organisten naar Zwitserland te gaan. Zo steeg het aantal afgelegde kilometers naar duizenden….

Wij bezochten daar het atelier van Edskes, alsmede een aantal door hem vervaardigde orgels. Wij waren zeer onder de indruk van de bijzondere, klassieke bouwwijze die Edskes wel als geen ander zo consequent uitvoert. Ook een bezoek aan de Stadtkirche St.-Petri te Melle (Dld) waar we door het Edskes gerestaureerde gereconstrueerde 3-manualige Christian Vater (meeseterknecht van Arp Schnitger)- orgel bezochten, imponeerde ons in hoge mate. Op nog een andere manier verraste Edskes ons.Wij vroegen aan de diverse orgelmakers ons te dienen met een offerte voor een orgel met Hoofdwerk, Rugwerk en Pedaal. Ieder voldeed aan deze wens, met uitzondering van Edskes. Hij presenteerde ons een plan, waarin een Hoofdwerk, Borstwerk en Pedaal waren opgenomen. Bij de bespreking van zijn plan overtuigde hij ons van zijn zienswijze en zijn argumenten. Alhoewel Bernhardt Edskes een internationale reputatie als orgelbouwer heeft en hij orgels bouwde in de belangrijkste Europese landen en zelfs tot Japan en Amerika toe zijn instrumenten bekendheid genieten, was er nooit gelegenheid aan hem geboden om in zijn vaderland een nieuw kerkorgel te bouwen. Door het indienen van een zeer aantrekkelijke offerte, verbonden met een eigenzinnige en unieke opstelling van het instrument, resulteerde dit in de opdracht aan de Firma Edskes, waarmede de door hem allang gekoesterde wens met de bouw van ons nieuwe orgel in Ommen in vervulling kon gaan. Gaandeweg het proces werd duidelijk dat, wilden wij tot een optische en kwalitatieve eenheid van orgel en orgelbalkon komen, wij Edskes moesten vragen om ook die galerij te ontwerpen en te maken. Door de bouw van de nieuwe orgelgalerij was het tevens mogelijk het instrument visueel en auditief ideaal in de ruimte te positioneren. De gehele constructie, inclusief galerijvloer, is in massief eikenhout uitgevoerd. De akoestische, klimatologische en ruimtelijke situatie zijn met de realisering van dit concept op ideale wijze geoptimaliseerd.